Elementet bazë që formuan Republikën Islamike të Iranit

 

Gürkan BİÇEN

 

Çfarë është Republika Islamike e Iranit, çfarë nënkupton ajo?

I ndjeri Kelim Siddiqui thotë se kur vizitoi Iranin në vitin 1978, ishte dëshmitar se në këtë vend nuk falej namazi i xhumasë dhe për arsye të ngjashme, ai nuk mendon se në këtë vend do të ndodhë përgjigja të cilën shpreson se do ta japë bota islame kundër dominimit të botës perëndimore dhe me këto përshtypje u kthye nga Irani, por Revolucioni Islamik që ndodhi pak kohë më vonë shkaktoi habi të madhe jo vetëm tek ai por edhe tek ata që e rrethonin. Çfarë ndodhi në Iran që populli iranian arriti të përmbysë regjimin mijëravjeçar shahist dhe të vendosë Republikën Islamike në vend të tij? Çfarë premton ky Revolucion dhe Republika Islamike dhe çfarë rruge do të ndjekë? Studimet për të gjetur përgjigje/përgjigjet e mundshme për pyetje të tilla kanë vazhduar për 45 vjet.

Ky është një fakt; Republika Islamike e Iranit është fryti i parë dhe më konkret i Revolucionit Islamik, i cili u realizua si rezultat i lëvizjes islame të formësuar nga Imam Khomeini me vrull në rritje në mes të viteve 1963 dhe 1979. Por, gjashtëmbëdhjetë vitet në fjalë nuk përfaqësojnë një proces ku çdo gjë fillon dhe mbaron, por një përpjekje mendore dhe praktike që u zhvillua gjatë një mijë vjetësh dhe më në fund shpërtheu në shtetin e Iranit. Në këtë kuptim, trajtimi i Revolucionit Islamik si një transformim politik i dëshmuar vetëm në shekullin e njëzetë dhe kufizimi i kushteve që përgatitën këtë transformim në ato gjatë periudhës sunduese të dinastisë Pahlavi, do të thotë humbje e integritetit dhe hapje e derës për vlerësime të gabuara ose të paktën jo të plota, gjë do të rezultojë në dështimin për të kuptuar dinamikën dhe rrjedhën e veprimit të Republikës Islamike të Iranit.

Një fakt tjetër i cili është të paktën po aq i vlefshëm sa ai i pari është se Republika Islamike u krijua në epokën e shteteve kombëtare moderne dhe në kushtet juridike dhe politike të rendit të vendosur imperialist. Me fjalë të tjera, Republika Islamike hapi sytë drejt një bote të kufizuar me kushtet globale, përveç kushteve lokale të imponuara nga regjimi shahist dymijë e pesë shekullor. Kjo e ka sjellë atë ballë për ballë me idenë e "revolucionit" të pafund si çështje besimi dhe praktike dhe me domosdoshmërinë e vendosjes së praktikës së një vendi me kufij të përcaktuar lëvizjeje brenda shteteve kombëtare, pa u devijuar nga besimi.

Fakti i tretë dhe shpesh i anashkaluar është se Revolucioni Islamik arriti sukses pa përdorur konceptet perëndimore dhe duke shpërfillur diskursin perëndimor, dhe formësoi rendin ligjor dhe politik të Iranit me koncepte dhe procedura që i përkasin botës së tij të besimeve dhe mendimeve. Shpjegimet që nuk i kushtojnë vëmendje kësaj çështjeje janë produkte të meta të përpjekjes për të kuptuar Revolucionin Islamik dhe Republikën Islamike përmes analogjive dhe shpeshherë nuk arrijnë në një përfundim gjithëpërfshirës.

Prandaj, mund të themi se Revolucioni Islamik dhe Republika Islamike nënkuptojnë se një sistem konsistent besimi dhe mendimi, i formuar brenda një procesi historik prej më shumë se një mijë vjetësh, u soll në skenën politike nga populli iranian dhe se në këtë mënyrë, kanë krijuar një situatë të re në rendin juridik dhe politik ndërkombëtar. Në këtë rast, është e nevojshme të përcaktohen elementet bazë në sistemin e besimit dhe mendimit të Revolucionit Islamik.

Baza doktrinore dhe ligjore e Revolucionit Islamik: Besimi në kujdestari

Është i padiskutueshëm fakti se Revolucioni Islamik u zhvillua në një vend ku interpretimi shiit i Islamit u mbajt gjallë. Interpretimi shiit i Islamit ka teorinë e tij unike politike. Në bazat e kësaj teorie bënë pjesë edhe koncepti i Kujdestarisë. Koncepti i kujdestarisë ka një kuptim të thellë dhe gjithëpërfshirës dhe pika ku takohen të gjitha këto është dorëzimi i punëve tek një autoritet i fuqishëm i bazuar në dashuri. Ky koncept vendos një lidhje të pandërprerë në mes të njerëzve, duke filluar nga familja, e deri te administrimi i një shoqërie, populli, vendi dhe në fund mbarë njerëzimit. Besimi shiit pajtohet me besimin sunit se Allahu dhe Hz.Pejgamberi janë kujdestarët e të gjithë muslimanëve. Të dy shkollat ​​besojnë në natyrën detyruese absolute të urdhrave dhe ndalesave të Allahut dhe të Hz.Pejgamberit. Ndërsa, pas vdekjes së Hz.Pejgamberit, mendimi shiit argumenton se e drejta dhe autoriteti i kujdestarisë nuk i lihet zgjedhjes së komunitetit musliman, por ajo përcaktohet nga Zoti dhe se muslimanët duhet t'i binden këtij caktimi/vullneti të Zotit, ndërsa mendimi sunit sugjeron që personi që do të ushtrojë të drejtat dhe autoritetin e kujdestarisë i lihet zgjedhjes së komunitetit musliman. Megjithatë, nuk ka asnjë konflikt në të dyja këndvështrimet kur koncepti i kujdestarisë përdoret në kuptimin e trajtimit dhe menaxhimit të punëve të komunitetit musliman.

​Historia na tregon se dera e hapur nga muslimanët sunitë bëri që administrimi i shoqërisë muslimane të kalojë nga kalifët te sulltanët dhe kjo gjë ndodhi brenda 30 viteve. Me fjalë të tjera, sot, ekuivalenti praktik i këndvështrimit të quajtur shkolla sunite është se e drejta komunitetin musliman për të qeverisur devijoi nga parimi i zgjedhjes së komunitetit musliman dhe kaloi në duart e "kalifëve sulltan". Edhe pse kjo situatë shkaktoi shqetësime te disa ulema sunit dhe u tha se autoriteti i përfaqësimit fetar i përkiste ulemave, shumica e ulemave e pranuan situatën aktuale pasi preferencat dhe praktikat politike të tre kalifëve të parë u cituan si referencë në vendosjen dhe ruajtjen e rendit sulltanat. Ndërsa këtë e përbëjnë muslimanët shiitë në shoqërinë muslimane, të cilët thonë se e drejta e kujdestarisë ka qenë manifestim i vullnetit të Zotit që nga fillimi dhe se ajo vazhdon në personin dhe brezin e Ali bin Ebu Talibit, si grup i veçantë që i përmbahet një parim i pandryshueshëm, e bëri element dominues pjesën e sulltanëve që pranonin të drejtën e kujdestarisë, edhe pse ishin të ndarë në shumë nëngrupe.

Përgjatë historisë, edhe marrëdhënia ndërmjet muslimanëve shiitë dhe atyre sunitë me qeverinë brenda kornizës së të drejtave dhe autoritetit të kujdestarisë ka qenë e ndryshme. Ndërsa muslimanët sunitë mendojnë se pushteti i ofruar nga qeveria është në fakt në duart e sulltanëve, por një ditë mund t'u hiqet atyre dhe se vënia në dyshim e legjitimitetit të pushtetit do të thotë zvogëlim i mundësive të ardhshme, muslimanët shiitë, që nga fillimi, argumentuan se sundimi i sulltanëve që nuk kishin të drejtën e kujdestarisë nuk ishte legjitim dhe se bindja ndaj tyre ishte e lejueshme jo për shkak të një detyrimi fetar, por për shkak se prishja e rendit shoqëror do të dëmtonte muslimanët sunitë dhe shiitë së bashku. Në mendimin shiit, qëllimi kryesor që është ndjekur me shekuj është gjetja e një formule për të jetuar pa pranuar sulltanin, i cili nuk ka autoritet për të qeverisur shoqërinë muslimane, si dhe për të mbrojtur shoqërinë shiite nga dëmet që ai do të shkaktojë.

Shkurtimisht, "Teoria e Kujdestarisë", e cila është teoria e parë politike e Islamit, përbën bazën e botës së besimit dhe mendimit të shoqërisë shiite. Nuk është e mundur që asnjë qasje që injoron konceptin e kujdestarisë të shpjegojë plotësisht dinamikën e shoqërisë shiite dhe rrjedhimisht të Revolucionit Islamik dhe Republikës Islamike.

Vendi i ulemave në kontekstin e teorisë së kujdestarisë

​Komuniteti shiit argumenton se teoritë e tyre politike u themeluan gjatë jetës së Hz.Pejgamberit dhe se preferencat e përcaktuara sipas kushteve të periudhës mbështetëshin në këtë bazë. Ato që ndodhën në dyqind e pesëdhjetë vite, që nga Ali bin Abu Talibi e deri te Muhamed Mehdi Muntazar, ofrojnë një udhërrëfyes me kritere të pagabueshme për përcaktimin e rrugës së ardhshme të veprimit për muslimanët shiitë. Personat të cilët do ta lexojnë dhe zbatojnë këtë udhërrëfyes janë ulematë që janë trajnuar për këtë temë. Ulematë të cilët e marrin përsipër këtë detyrë janë të detyruar të ndjekin hartën e paraqitur nga epoka e imamëve dhe ta udhëzojnë shoqërinë shiite në përputhje me rrethanat, duke marrë parasysh kushtet e kohës dhe vendit të tyre. Këtë detyrë ua kishin dhënë vetë imamët. Përgjegjësia kryesore e komunitetit shiit është t'i nënshtrohet këtij grupi elitar, ulemasë, nën autoritetin e imamëve në çdo aspekt. Ulematë e përmbushën këtë detyrë hap pas hapi dhe në këtë proces u përfshi edhe shoqëria shiite në përgjithësi.

Leximet retrospektive të botës perëndimore dhe sunite, të cilat nuk e kanë kapur dinamikën bazë të mendimit shiit, përpiqen të tregojnë se drejta dhe autoriteti i kujdestarisë u transferua nga zinxhiri i Ehli Bejtit, i cili filloi me Ali bin Ebu Talib, në klasën e ulemave duke u shtrirë deri në ditët e sotme, dhe shtimi i numrit të çështjeve në të cilat ulematë shohin vetë si përgjegjës dhe të autorizuar brenda procesit, nënkupton se ulematë në mënyrë spontane i zgjerojnë të drejtat dhe kompetencat e tyre si privilegj klasor dhe pa bazë legjitime. Megjithatë, duke qenë se ky këndvështrim nuk është një lexim i brendshëm, ai përdor dhe imponon konceptet e pozicionit të tij dhe në fund mbetet i paaftë për të shpjeguar situatën. Aq sa edhe pse Ajatollah Khomeini, udhëheqësi i Revolucionit Islamik në Iran, tha se të drejtat e kujdestarisë dhe autoriteti i ulemave nuk ishin diçka që ai i shpiku dhe se Islami kishte ekzistuar që në fillim, por përparonte hap pas hapi sipas kushteve, shumë akademikë dhe shkrimtarë mund të thonë se teoria e Velayat-i Faqih (e drejta, autoriteti dhe përgjegjësia e juristit islam për të qeverisur shoqërinë muslimane), e cila përbën bazën e rendit juridik dhe politik të Republikës Islamike të Iranit sot, është shpikje e Ajatollah Khomeinit.

Besimi dhe mendimi i Kujdestarisë që përmenda më lart, dhe besimi dhe mendimi se e drejta dhe autoriteti i Kujdestarisë u transferua drejtpërdrejt dhe vetëm tek klasa e ulemave pas epokës së imamëve, doli përtej fushëveprimit të fikhut (jurisprudenca islame) dhe në vend të saj, u përfshi në teologji, dhe kështu, në besimin shiit, i cili ngrihet mbi bazën e "Monoteizmit, Profetësisë, Pikënisjes (kthimit në pikënisje), Drejtësisë dhe Imamatit", është formuar një konsensus i gjerë se besimi në Kujdestari, si një zgjatim i Imamatit, është ndër kushtet e të qenurit shiit. Ekuivalenti praktik i kësaj është se mosrespektimi i ulemave, të cilët kanë të drejtën dhe përgjegjësinë për të qeverisur shoqërinë shiite me autoritetin që vjen nga imamët, e bën të dyshimtë pretendimin e shiizmit. Prandaj, mund të themi se: Revolucioni Islamik i referohet pjesës së suksesshme të procesit historik në Iran, i cili synon t'i kthejë pronarit të tij të drejtën e kujdestarisë, e cila iu mor Ehli Bejtit nga një pjesë e madhe e muslimanëve.

Republika Islamike, fryt i Revolucionit Islamik

Republika Islamike është një nga zgjerimet që solli Revolucioni Islamik në mendimin shiit. Në mendimin shiit, edhe pse e drejta dhe autoriteti i kujdestarisë iu dha Ali bin Ebu Talibit dhe brezit të tij me urdhër të Allahut, kjo nuk do të thotë se ata nuk do të marrin pjesë në vazhdimin e punëve të njerëzve apo se nuk do marrin përsipër asnjë detyrë dhe përgjegjësi. Përkundrazi, përgjegjësia kryesore e popullit është të krijojë rendin brenda kornizës së hartuar nga sundimtari legjitim dhe ta mbrojë dhe ta operojë atë. Ndërsa administratori legjitim, pra 'Veliy-i fakih' (Kujdestaria e juristit islam), është i detyruar t'i udhëzojë njerëzit që të krijojnë një kornizë në të cilën respektohen kufijtë e Islamit, t'i inkurajojë ata në këtë rrugë dhe në fund të përpiqet të sigurojë vazhdimësinë e pjesëmarrjes së njerëzve në me qëllim për të siguruar mbrojtjen dhe funksionimin e urdhrit. Në këtë nivel, njerëzit kanë marrë përgjegjësinë për të pranuar një rend legjitim dhe për të siguruar që ai të mbetet i tillë. Mbi këtë themel u ndërtua Republika Islamike, rezultati dhe fryti konkret i Revolucionit Islamik. Themeli dhe skeleti i kësaj ndërtese u hodhën në Kushtetutën e Republikës Islamike të Iranit dhe rendi u formua në përputhje me rrethanat.

Republika Islamike vendos Veliyy-i Fakih-un në qendër të rendit, i jep atij fuqi të mëdha, por nuk e lë të pakontrolluar, e kontrollon përmes një komiteti të madh ulemash dhe juristësh, të njohur si Mexhlis-i Hubregan. Në këtë kuptim, Kushtetuta e Republikës Islamike të Iranit nuk lejonte formimin e një qendre të pakontrolluar pushteti, edhe nëse ajo vinte nga klasa ulema. Me fjalë të tjera, me autorizimin e imamëve, i vendosi dijetarët që qeverisin shoqërinë shiite nën kontrollin e përfaqësuesve të autorizuar të klasës ulema.

Republika Islamike ka ndërtuar një strukturë ligjore dhe politike në të cilën rendi dhe shoqëria veprojnë së bashku. Përderisa shoqëria mori pjesë në shumë zgjedhje që mundësuan formimin e institucioneve administrative dhe politike, me bashkëpunimin e shoqërisë u ndërtuan dhe u mbajtën edhe mekanizma që do të eliminonin elementet që do ta largonin Revolucionin Islamik nga rruga e tij. Institucionet që përbëjnë rendin ishin të strukturuara për të balancuar njëra-tjetrën dhe kontrolli përfundimtar i Veliyy-i Fakih-ut mbi to u pranua.

Meqenëse urdhri i Republikës Islamike e konsideron të nevojshme që njerëzit e drejtë dhe të devotshëm të marrin një rol udhëheqës në administrimin e shoqërisë, parashikon që njerëzit me këtë kualifikim të jenë të pranishëm në të gjitha pikat ku kanë mundësi të drejtojnë shoqërinë. Ekzistenca e këtyre cilësive është e lidhur me karakteristikat që vijnë nga akumulimi historik i besimit dhe mendimit shiit duke u bërë i dukshëm tek individi dhe duke u konfirmuar nga publiku. Këto karakteristika themelore karakterizojnë Revolucionin Islamik dhe Republikën Islamike. Ne mund t'i shohim tre prej tyre si thelbësore:

1 – Kultura e durimit

Burimet parësore të besimit shiit e pranojnë shfaqjen e Imam Muhamed Mehdi Muntazarit, ekzistenca e të cilit është vërtetuar dhe besohet se është ende gjallë, si një ngjarje e caktuar, por e shtyrë në varësi të vullnetit të Allahut. Kjo është e sigurt si Kijameti. Kijameti do të ndodhë patjetër, por vetëm Zoti e di se kur. Në mënyrë të ngjashme, Imam Mehdiu do të shfaqet, por në kohën që Allahu dëshiron. Në këtë rast, detyra e muslimanit shiit është të ruajë me durim besimin e tij. Punët e përditshme, vështirësitë e jetës, presionet e armikut dhe tundimet e atyre që nuk mund ta kuptojnë mendimin shiit, nuk duhet ta largojnë atë nga besimi i tij dhe ai duhet ta mësojë besimin e tij me të gjitha dëshmitë e tij dhe të ngulmojë në të. Përballja me vështirësitë që do të hasni në këtë rrugë është domosdoshmëri dhe manifestim i këtij durimi. Ka shumë shembuj në jetën e imamëve që vërtetojnë tiparin e durimit për një musliman të besimit shiit. Kjo kulturë qëndron në bazën e metodës së veprimit të Republikës Islamike. Udhëheqësit shpirtërorë të Revolucionit Islamik dhe zyrtarët e Republikës Islamike kanë një perspektivë që mund të përmblidhet si “Çdo gjë ka kohën e vet, kur të vijë koha, ndodh dhe askush nuk mund ta pengojë atë”. Sigurisht, kjo nuk do të thotë të veprosh pa plan apo program apo të presësh që diçka të ndodhë spontanisht. Përkundrazi, do të thotë të bësh përpjekje derisa të arrihet detyra e synuar dhe të shpresosh për rezultatin nga Zoti.

2 – Kultura e sakrificës

Revolucioni Islamik ushqehet nga "kultura e sakrificës" e pasqyruar nga jeta e imamëve të shoqërisë shiite. Kjo kulturë ka një sekuencë që shtrihet nga largimi nga rehatia personale dhe të jetuarit e një jete të zakonshme e deri te heqja dorë nga jeta për vlerat e Islamit dhe Revolucionit Islamik. Nga ky këndvështrim, një musliman shiit duhet të vendosë "Ashurën/Qerbelanë dhe Ramazanin" në njërën anë të peshores dhe "fatkeqësitë e kurthet" në anën tjetër. Ashtu siç asnjë fatkeqësi apo kurth nuk është më e rëndë se ajo që i ekspozohen Ehli Bejtit, po ashtu asnjë sakrificë nuk është më e madhe se sakrifica e Ehli Bejtit. Njeriu që i përkushtohet dashurisë ndaj Ehli Bejtit duhet të tregojë qëndresë përballë fatkeqësive dhe kurtheve. Sepse as fatkeqësitë më të rënda nuk mund t'i ndajnë imamët nga rruga e tyre. Nëse vazhdimi i Islamit, i parimeve islame dhe i rendit islam varet nga zbulimi dhe sakrifikimi i ekzistencës së dikujt, një shiit i drejtë nuk duhet të largohet nga kjo. Shembujt më të shquar të kulturës së sakrificës u dëshmuan si gjatë suksesit të Revolucionit Islamik ashtu edhe gjatë Revolucionit pasues dhe periudhës së mbrojtjes së Republikës Islamike - veçanërisht në Luftën Tahmili.

3 – Ndërgjegja e përgjegjësisë

Revolucioni Islamik dhe Republika Islamike imponojnë një përgjegjësi mbi individët individualë dhe shoqërinë në tërësi. Burimi i kësaj përgjegjësie rrjedh edhe nga besimi dhe mendimi shiit. Njohja e imamëve dhe qëndrimi pranë tyre është obligim i pazëvendësueshëm për çdo shiit. Bindja ndaj imamëve është bindje ndaj Allahut. Si një zgjerim i parimit të Imamatit, besimi dhe mendimi i Kujdestarisë sjell përgjegjësinë e secilit që të njohë kujdestarin legjitim në kohën dhe vendin ku ndodhet dhe t'i zbatojë urdhrat e tij detyruese.Përmbushja e kësaj përgjegjësie tregon një kuptim shumë përtej nënshtrimit të individëve dhe shoqërisë nga çdo shtet duke përdorur pushtetin publik. Sepse në këtë plan, përsosja e besimit varet nga perceptimi i shenjtërisë.

Qëllimi i Republikës Islamike

​Republika Islamike, siç thuhet në kushtetutën e saj, thekson se disa njerëz kanë dominim të padrejtë mbi të tjerët, i ndjekin ata, i shfrytëzojnë dhe se për këtë arsye toka është bërë e korruptuar, si dhe është përgjegjësi të merren masa për të hequr qafe këta njerëz, të cilët quhen njerëz arrogantë. Prandaj, Republika Islamike e përcakton ndërtimin e një rendi të drejtë jo vetëm në Iran, por edhe në mbarë botën si synimin e saj parësor. Duke qenë se ky synim, të cilin mund ta quajmë “ndërtimi i shtetit të drejtësisë hyjnore”, paraqet një proces, ai parashikon edhe rrugët që duhen ndjekur për të arritur këtë qëllim.

Në këtë pikë, është e nevojshme të theksohet realiteti i dytë që përmendëm më lart, se Republika Islamike u krijua në epokën e shteteve kombëtare moderne. Një pjesë e elementëve që formojnë kursin e veprimit të Republikës Islamike duhet të kuptohen në këtë shkallë. Republika Islamike nuk e pranon si legjitim rendin e vendosur nga fuqitë korruptive të tokës, por si shtet, ai ndjek të njëjtën rrugë, siç shihet në shembullin historik të komunitetit shiit, i cili pa pranuar legjitimitetin e sulltanëve, bashkëpunoi me ta dhe respektoi kushtet e nevojshme për ardhjen e epokës së tyre. Me fjalë të tjera, Republika Islamike përcakton rrugën që duhet ndjekur për të mbrojtur një shoqëri dhe shtet të çliruar nga sulmet e rendit ndërkombëtar aktual, si dhe për të qenë shembull dhe mbështetje për shoqëritë e tjera. Sepse rënia e Republikës Islamike do të thotë shpërbërje e unitetit politik dhe kthim i muslimanëve në shoqëri, grupe dhe madje edhe individë të shpërndarë. Kjo do të thotë se qëllimi për të krijuar një qeveri të drejtë në tokë do të prishet.

Mundësitë e Republikës Islamike

Revolucioni Islamik parashtron qëllimin e ndërtimit të një shoqërie dhe shteti të drejtë në tokë dhe përdor mjete të caktuara për ta arritur këtë. Para së gjithash, është e nevojshme të kuptohet kjo: Irani meriton të përkufizohet si një forcë udhëheqëse me popullsinë e tij prej 85 milionë banorësh, sipërfaqen prej 1 milionë e 600 mijë kilometra katrorë, burime të vlefshme natyrore, vendndodhje gjeostrategjike, njerëz me përvojë të thellë historike dhe lidership të fortë. Këto mundësi i ofrojnë popullit dhe udhëheqjes iraniane aftësinë për të lëvizur brenda dhe jashtë vendit. Ndërsa përpjekje të ngjashme zhvillimore, të cilat janë të zakonshme në çdo shtet dhe shoqëri, shihen edhe në Iran, Irani gjithashtu mund të krijojë sfera natyrore të ndikimit përmes institucioneve të tij me aftësi për lëvizshmëri transnacionale. Shumica e tyre janë institucione që ndjekin metoda civile. Përsëri, Irani ka arritur të ndërtojë institucione që mund të luftojnë kundër fuqive koloniale dhe elementëve ushtarakë të rendit, dhe përmes këtyre dhe në shumë mënyra, ai po përpiqet të largojë kolonialistët nga rajoni. Në këtë kuptim, mund të themi se Republika Islamike e Iranit ka mobilizuar fuqinë e saj shtetërore për të realizuar vlerat e Revolucionit Islamik dhe të gjitha kapacitetet dhe aftësitë e Iranit nënkuptojnë mundësitë e Revolucionit Islamik.

Nga gjithçka që thamë, del ky përfundim: Revolucioni Islamik në Iran është pika e shpërthimit të besimit dhe mendimit të Kujdestarisë në procesin historik; ndërsa, Republika Islamike e Iranit është rezultati dhe fryti ligjor dhe politik i Revolucionit Islamik. Ndërsa ky Revolucion synon të ndryshojë të gjithë botën, ai ka një veçori që merr parasysh kushtet aktuale dhe mobilizon kulturën e durimit, sakrificës dhe përgjegjësisë për të kapërcyer këto kushte, dhe ka një udhëheqje që mund t'i drejtojë të gjitha këto drejt objektivit dhe t'i lëvizë në rregull. Ata që përpiqen t'i shpjegojnë këto fakte themelore të Republikës Islamike pa i kapur ato, supozojnë se përbërësit që përbëjnë popullin iranian veprojnë brenda logjikës së shtetit-komb dhe jetojnë vetëm aventurat e tyre historike. Dhe kjo shfuqizuar shumë nga analizat e tyre.

Nëse Revolucioni Islamik nuk heq dorë nga vlerat e tij dhe Republika Islamike nuk ndryshon rendin ligjor dhe politik, modeli historik do të funksionojë dhe Revolucioni Islamik do të vazhdojë t'i afrohet qëllimit të tij dita ditës.

​

​

​

​

 

 

​

İran İslam Cumhuriyeti’ne Yön Veren Temel Unsurlar

 

Gürkan Biçen

 

İran İslam Cumhuriyeti nedir, neyi ifade etmektedir?

 Merhum Kelim Sıddıki, 1978’de İran’ı ziyaret ettiğinde, bu ülkede Cuma namazı kılınmadığına şahit olduğunu ve buna benzer sebeplerle Batı dünyasının egemenliğine karşı İslam dünyasınca verilmesini  umduğu cevabın bu ülkede olacağına ihtimal vermediğini, bu yöndeki izlenimlerle İran’dan döndüğünü ancak kısa bir süre sonra gerçekleşen İslam İnkılabı’nın sadece kendisini değil, çevresindekileri de büyük bir şaşkınlığa sürüklediğini söyler. İran’da ne olmuştur da İran halkı binlerce yıllık şahlık rejimini yıkmayı ve yerine İslam Cumhuriyeti’ni kurmayı başarmıştır? Bu İnkılap ve İslam Cumhuriyeti ne vaddetmektedir ve nasıl bir yol izleyecektir? Bu tür soruların muhtemel cevabını/cevaplarını bulmaya yönelik çalışmalar 45 yıldır devam ediyor.

 

Şurası bir gerçek; İran İslam Cumhuriyeti, İmam Humeyni’nin 1963 ile 1979 arasında giderek artan bir ivme ile şekillendirdiği İslami hareketin neticesi olarak gerçekleşen İslam İnkılabı’nın ilk ve en somut meyvesidir. Ne var ki söz konusu on altı sene her şeyin başlayıp bittiği bir süreci değil, bin yılı aşan bir süre boyunca gelişen ve nihayet İran ülkesinde patlayan bir zihni ve ameli çabayı ifade etmektedir. Bu anlamıyla, İslam İnkılabı’nı sadece yirminci yüzyılın şahit olduğu bir siyasi dönüşüm olarak ele almak ve bu dönüşümü hazırlayan şartları Pehlevi hanedanının iktidar dönemindekilerle sınırlandırmak bütünlüğü kaybedip hatalı yahut en azından eksik değerlendirmelere kapı aralamaktır ki bu da İran İslam Cumhuriyeti’nin dinamiklerini ve hareket tarzını anlayamama neticesini doğuracaktır.

 

En az ilki kadar geçerli olan bir diğer gerçek ise İslam Cumhuriyeti’nin modern ulus devletler çağında ve yerleşik emperyalist düzenin hukuki ve siyasi koşulları altında vücut bulmuş olmasıdır. Bir başka ifadeyle, İslam Cumhuriyeti iki bin beş yüzyıllık şahlık rejiminin dayattığı yerel şartlardan ayrı olarak, küresel koşullarla sınırlandırılmış bir dünyaya gözlerini açmıştır. Bu ise bir akide ve amel vecibesi olarak sonsuz “inkılap” düşüncesi ile ulus devletler içinde hareket sınırları belirlenmiş bir ülkenin pratiğini akideden sapmadan oluşturma mecburiyetiyle yüz yüze getirmiştir.

 

Üçüncü ve sıklıkla gözden kaçırılan gerçek de İslam İnkılabı’nın Batılı kavramları kullanmadan, Batılı söylemi umursamadan başarıya ulaşmış ve İran’ın hukuki ve siyasi nizamını kendi inanç ve düşünce dünyasına ait kavram ve usuller ile şekillendirmiş olmasıdır. Bu hususa önem vermeyen açıklamalar İslam İnkılabı ve İslam Cumhuriyeti’ni benzetmeler yoluyla anlamaya çalışmanın kusurlu ürünleridir ve sıklıkla bütüncül bir neticeye varamamaktadır.

 

O halde, İslam İnkılabı ve İslam Cumhuriyeti’nin bin yılı aşan tarihi bir sürecin kendi içinde oluşturduğu tutarlı bir inanç ve düşünce sisteminin İran halkı tarafından siyasi sahneye çıkarılması anlamına geldiğini ve bu suretle uluslararası hukuki ve siyasi düzende yeni bir durum yaratıldığını söyleyebiliriz. Bu durumda, İslam İnkılabı’nın inanç ve düşünce sisteminde yer alan temel unsurları belirlemek gerekmektedir.

 

İslam İnkılabı’nın akidevi ve fıkhi temeli: Velayet inancı

İslam İnkılabı’nın İslam’ın Şii yorumunun yaşatıldığı bir ülkede gerçekleştiği tartışmasızdır. İslam’ın Şii yorumu kendine has bir siyasi teoriye sahiptir. Bu teorinin temelinde ise Velayet kavramı yer almaktadır. Velayet kavramı derin ve kapsamlı bir manayı haizdir ve tüm bunların buluştuğu nokta ise bir sevgiye dayalı olarak işlerin muktedir bir otoriteye teslimidir. Bu kavram, insanlar arasında aileden başlayarak bir toplumun, halkın ve ülkenin ve nihayet tüm bir insanlığın idaresine kadar kesintisiz bir bağ kurar. Şii inancı Allah ve Hz. Peygamber’in tüm Müslümanların velisi olduğu konusunda Sünni düşüncesiyle hemfikirdir. Her iki ekol de Allah ve Hz. Peygamber’in emir ve nehiylerinin mutlak bağlayıcılığına inanır. Hz. Peygamber’in irtihalinden sonra ise Şii düşüncesi velayet hak ve yetkisinin Müslüman toplumun tercihine bırakılmadığını, Allah tarafından belirlendiğini ve Müslümanların bu atamaya/Allah’ın iradesine itaat etmeleri gerektiğini savunurken, Sünni düşüncesi velayet hak ve yetkisini kullanacak kişinin Müslüman toplumun tercihine bırakıldığını öne sürer. Böyle de olsa, her iki düşünce açısından velayet kavramının Müslüman toplumun işlerini ele alma ve idare etme anlamında kullanıldığında ihtilaf bulunmaz. 

 

Tarih bize Sünni Müslümanların araladığı kapının Müslüman toplumun idaresinin halifelerden sultanlara aktarılmasına sebep olduğunu ve bunun 30 yıl içinde gerçekleştiğini gösterir. Bir başka ifadeyle, bugün Sünni ekol olarak isimlendirilen bakış açısının pratikteki karşılığı Müslüman toplumu idare hakkının Müslüman toplumun tercihi prensibinden de sapması ve “sultan halife”lerin eline geçmesi olmuştur. Bu durum bir kısım Sünni ulema içinde rahatsızlık yaratsa ve dini temsil yetkisinin ulemada olduğu dile getirilse de, saltanat nizamının teşkili ve devamının sağlanmasında ilk üç halifenin siyasi tercih ve uygulamaları referans gösterildiğinden ulemanın ekserisi mevcut durumu kabul etmiştir. Bu ise Müslüman toplumda velayet hakkının en başından beri Allah’ın iradesinin bir tecellisi olduğu ve Ali bin Ebu Talib’in şahsı ve neslinde devam ettiğini söyleyen Şii Müslümanları değişmez bir ilkeye bağlı ayrı bir grup olarak teşkil ederken, sultanların velayet hakkını kabul eden kesimi de pek çok alt gruba ayrılsalar da hakim ve baskın unsur kılmıştır.

 

Tarihi süreçte Şii Müslümanlar ile Sünni Müslümanların velayet hakkı ve yetkisi çerçevesinde iktidar ile ilişki biçimi de farklı olmuştur. Sünni Müslümanlar iktidarın sağladığı gücün bir vakıa olarak sultanların elinde olduğunu ama birgün kendilerine geçebileceğini ve gücün meşruiyetini sorgulamanın gelecekteki imkan ve ihtimalleri baltalamak anlamına geldiğini düşünürken, Şii Müslümanlar en başından itibaren velayet hakkını haiz olmayan sultanların idaresinin meşru olmadığını, onlara itaatin şeri bir zorunluluktan değil, toplumsal düzenin bozulmasının Sünni ve Şii Müslümanlara birlikte zarar verecek olması sebebiyle zarureten caiz olduğunu savunmuştur. Şii düşüncesinde Müslüman toplumu idare yetkisi olmayan sultanı meşru kabul etmeden ve yine onun yol açacağı zararlardan Şii toplumu koruyarak yaşamanın bir formülünü bulmak yüz yıllar boyunca sürdürülen ana gayedir.

 

Hülasa İslam’ın ilk siyasi teorisi olan “Velayet teorisi” Şii toplumun inanç ve düşünce dünyasının temelini oluşturmaktadır. Velayet kavramını göz ardı eden hiçbir yaklaşımın Şii toplumunun ve bu suretle İslam İnkılabı ve İslam Cumhuriyeti’nin dinamiklerini kamilen açıklaması mümkün değildir.

 

Velayet teorisi bağlamında ulemanın yeri

Şii toplumu kendi siyasi teorilerinin Hz. Peygamber’in henüz sağlığında temellendirildiğini ve dönemin şartlarına göre belirlenen tercihlerin ise bu temel üzerinde yükseldiğini savunur. Ali bin Ebu Talib’ten Muhammed Mehdi Muntazar’a kadar geçen iki yüz elli yıllık zaman diliminde yaşananlar Şii Müslümanlar için geleceğe dönük hareket metodunun belirlenmesi için şaşmaz ölçütleri olan bir yol haritası sunar. Bu yol haritasını okuyacak ve uygulayacak kesim ise bu konuda eğitilmiş olan ulemadır. Bu vazifeyi yüklenen ulema, kendi zaman ve zeminlerinin şartlarını da gözeterek, İmamlar çağının sunduğu haritayı takip etmek ve Şii toplumu buna göre sevk etmekle vazifelidir. Bu vazife onlara bizzat İmamlar tarafından verilmiştir. Şii toplumun asli sorumluluğu ise İmamların otoritesi altındaki bu seçkin kesime, ulemaya her açıdan tabi olmaktır. Ulema bu vazifesini adım adım ifa etmiş ve genel olarak Şii toplum da bu sürece dahil olmuştur.

 

Şii düşüncesinin temel dinamiğini kavramamış, Batılı ve Sünni dünyaya ait geriye dönük okumalar Velayet hak ve yetkisinin Ali bin Ebu Talib ile başlayan Ehli Beyt silsilesinden, günümüze dek uzanan ulema sınıfına intikalini ve ulemanın süreç içinde kendisini vazifeli ve yetkili gördüğü hususların giderek artmasını ulemanın hak ve yetkilerini bir sınıf imtiyazı olarak ve meşru bir temele dayanmaksızın kendiliğinden genişlettiği şeklinde açıklama eğilimindedir. Ne var ki bu bakış açısı içeriden bir okuma olmadığından, kendi bulunduğu konumun kavramlarını kullanmakta ve dayatmakta ve nihayet hali açıklamaktan aciz kalmaktadır. Öyle ki İran İslam İnkılabı’nın lideri Ayetullah Humeyni ulemanın velayet hak ve yetkisinin kendisinin icat ettiği bir şey olmadığını, İslam’ın başından beri var olduğunu ancak şartlara göre adım adım ilerlediğini söylemesine rağmen pek çok akademisyen ve yazar bugün İran İslam Cumhuriyeti’nin hukuki ve siyasi nizamının temelini oluşturan Velayet-i fakih (İslam hukukçusunun Müslüman toplumu idare etmek hak, yetki ve sorumululuğu) teorisinin Ayetullah Humeyni’nin icadı olduğunu söyleyebilmektedir.

 

Yukarıda bahsetmiş olduğum Velayet inancı ve düşüncesi ile Velayet hak ve yetkisinin İmamlar Çağı’nın ardından doğrudan ve sadece ulema sınıfına intikal ettiği yönündeki inanç ve düşünce fıkhın alanını aşarak, kendi yerine, kelama da dahil olmuş ve böylelikle, “Tevhid, Nübüvvet, Mead, Adalet ve İmamet” temelinde yükselen Şii akidesinde İmametin uzantısı olarak Velayet inancının Şii olabilmenin şartları arasında yer aldığına dair geniş bir konsensus oluşmuştur. Bunun pratikteki karşılığı İmamlardan gelen yetki ile Şii toplumu idare etme hak ve sorumluluğuna sahip ulemaya itibar etmemenin Şiilik iddiasını şüpheli kılmasıdır. O halde şunu söyleyebiliriz: İslam İnkılabı Müslümanların geniş bir kesimince Ehli Beyt’in elinden alınan Velayet hakkının sahibine iadesini amaçlayan tarihi sürecin İran ülkesinde başarıya ulaşan kısmını ifade etmektedir.

 

İslam İnkılabı’nın meyvesi İslam Cumhuriyeti

İslam İnkılabı’nın Şii düşüncesine getirdiği açılımlardan biridir, İslam Cumhuriyeti. Şii düşüncesinde Velayet hakkı ve yetkisi Allah’ın emriyle Ali bin Ebu Talib ve nesline verilmiş olmakla birlikte, bu durum halkın işlerinin devam ettirilmesinde rol almayacağı, herhangi bir vazife ve sorumluluk yüklenmeyeceği anlamına gelmemektedir. Bilakis halkın asli sorumluluğu meşru idarecinin çizdiği çerçevede nizamı oluşturmak ve buna sahip çıkıp işletmektir. Meşru idareci, yani Veliyy-i fakih ise İslam’ın sınırlarının gözetildiği bir çerçeveyi oluşturmaları için halka yol göstermek, onları teşvik ile bu yola sevk etmek ve nihayetinde nizamın korunması ve işletilmesini sağlamak için halkın katılımını devamlı kılmaya gayret etmekle yükümlüdür. Bu düzlemde halk, şeri açıdan meşru bir nizamı makbul kılarak, bu şekilde kalmasını sağlama sorumluluğunu üstlenmiştir. İslam İnkılabı’nın somut neticesi ve meyvesi İslam Cumhuriyeti bu temel üzerine bina edilmiştir. Bu binanın temeli ve iskeleti İran İslam Cumhuriyeti Anayasa’sı ile ortaya konulmuş ve nizam buna göre şekillendirilmiştir.

İslam Cumhuriyeti nizamın merkezine Veliyy-i fakih’i almakta, ona çok büyük yetkiler vermekte ama onu da denetimsiz bırakmamakta, Meclis-i Hubregan adıyla bilinen, ulema ve hukukçulardan oluşan geniş çaplı bir heyet eliyle Veliyy-i fakih’i de kontrol etmektedir. Bu anlamıyla İran İslam Cumhuriyeti Anayasa’sı, ulema sınıfından gelmiş olsa bile kontrolsüz bir güç merkezi oluşmasına izin vermemiştir. Bir başka ifadeyle, İmamların yetkilendirmesiyle Şii toplumu yöneten alimi yine ulema sınıfının yetkili temsilcilerinin denetimi altına sokmuştur.

 

İslam Cumhuriyeti nizamın ve toplumun birlikte hareket ettiği bir hukuki ve siyasi yapı inşa etmiş haldedir. Toplum, idari ve siyasi kurumların teşekkülünü sağlayan birçok seçime katılırken, İslam İnkılabı’nı yolundan saptıracak unsurların bertaraf edilmesini sağlayacak mekanizmalar da yine toplumun iş birliğiyle inşa ve idame ettirilmiştir. Nizamı oluşturan kurumlar birbirini dengeler halde yapılandırılmış ve nihai anlamda Veliyy-i fakih’in bunlar üzerindeki kontrolü kabul edilmiştir.

 

İslam Cumhuriyeti nizamı toplumun idaresinde adil ve takva sahibi kişilerin öncü rolü üstlenmesini zorunlu gördüğünden, topluma yön verme imkanının bulunduğu tüm noktalarda bu vasıfta kişilerin yer almasını öngörmektedir. Bu vasıfların varlığı, Şii inanç ve düşüncesinin tarihi birikiminden süzülerek gelen hasletlerin kişide görünür hale gelmesine ve bunun halkça teyit edilmesine bağlıdır. Bu temel vasıflar İslam İnkılabı ve İslam Cumhuriyeti’nin karakteristiğini oluşturmaktadır. Bunların üçünü asli önemde görebiliriz:

 

1 – Sabır kültürü

Şii inancını oluşturan asli kaynaklar varlığı sabit ve halen hayatta olduğuna inanılan İmam Muhammed Mehdi Muntazar’ın zuhurunu kesin ancak Allah’ın iradesine bağlı olarak ertelenmiş bir vaka olarak kabul etmektedir. Bu tıpkı kıyametin kesinliği gibidir. Kıyamet muhakkak gerçekleşecektir ancak vaktini ancak Allah bilmektedir. Benzer şekilde İmam Mehdi de zuhur edecektir ancak Allah’ın dilediği vakitte. Bu durumda Şii bir Müslüman’a düşen, bulunduğu inancı sabırla korumaktır. Günlük meşgaleler, hayatın zorlukları, düşmanın baskıları, Şii düşüncesini kavrayamamış kişilerin akıl çelmeleri onu inancından saptırmamalı ve inancını tüm delilleriyle  öğrenip bunda sebat etmelidir. Bu yolda önüne çıkacak zorlukları göğüslemek bu sabrın hem gereği hem de tezahürüdür. Şii inancına mensup bir Müslüman için sabır hasletini doğrulayacak pek çok örnek İmamların hayatında mevcuttur. İslam Cumhuriyeti’nin hareket metodunun temelinde bu kültür yatmaktadır. İslam İnkılabı’nın manevi önderleri ile İslam Cumhuriyeti’nin yetkilileri “Her şeyin bir vakti vardır, vakti geldiğinde o iş olur ve kimse bunun önüne geçemez” şeklinde özetlenebilecek bir bakış açısına sahiptir. Elbette bu, plansız ve programsız hareket etmek veya bir işin kendiliğinden olmasını beklemek anlamına gelmemektedir. Bilakis amaçlanan iş gerçekleşene kadar çaba sarf etmeyi ve neticeyi Allah’tan ummayı ifade etmektedir.

 

2 – Feda kültürü

İslam İnkılabı, Şii toplumun İmamların hayatından yansıyan “feda kültürü” ile beslenmektedir. Bu kültür kişisel konfordan uzaklaşmak ve sıradan bir hayat sürmek aşamasından İslam ve İslam İnkılabı’nın değerleri için hayatından vazgeçmeye kadar uzanan bir silsileye sahiptir. Bu açıdan bakıldığında, Şii bir Müslüman’ın terazinin bir kefesine “Aşura/Kerbela ve Ramazan”ı ve diğer kefesine de “musibet ve tuzaklar”ı koyması gerekmektedir. Hiçbir musibet ve tuzak Ehli Beyt’in maruz kaldığından ağır olmadığı gibi hiçbir fedakarlık da Ehli Beyt’in fedakarlığından büyük değildir. Kendisini Ehli Beyt sevgisine adayan bir kimse musibet ve tuzaklara karşı metanet göstermelidir. Zira en ağır musibetler dahi İmamları yollarından ayıramamıştır. İslam’ın, İslami ilkelerin, İslam nizamının devamı kişinin varlığını ortaya koymasına, feda etmesine bağlı ise salih bir Şii bundan yüz çevirmemelidir. Gerek İslam İnkılabı’nın başarıya ulaşma sürecinde gerekse ardından gelen İnkılap ve İslam Cumhuriyeti’ni koruma döneminde -hassaten Tahmili Savaş’ta- feda kültürünün en seçkin örneklerine şahit olunmuştur.

 

3 – Sorumluluk bilinci

İslam İnkılabı ve İslam Cumhuriyeti tek tek fertlere ve bir bütün olarak da topluma bir sorumluluk yüklemektedir. Bu sorumluluğun kaynağı ise yine Şii inanç ve düşüncesinden kaynaklanmaktadır. İmamları tanımak ve onların yanında yer almak her Şii için vazgeçilmez bir zorunluluktur. İmamlara itaat Allah’a itaattir. İmamet kaidesinin bir uzantısı olarak Velayet inancı ve düşüncesi de herkese içinde bulunduğu zaman ve zeminde meşru veliyi tanıma ve onun bağlayıcı nitelikteki emirlerine uyma sorumluluğu getirmektedir. Bu sorumluluğun ifası herhangi bir devletin kamu gücünü kullanarak fert ve topluma boyun eğdirmesinin çok daha ötesinde bir manayı işaret etmektedir. Zira bu düzlemde imanın kemali velayetin idrakine bağlıdır.

 

İslam Cumhuriyeti’nin hedefi

İslam Cumhuriyeti, kendi anayasasında belirtildiği üzere, bazı insanların diğerleri üzerinde haksız bir hakimiyet kurduğunu, onlara musallat olduğunu, onları sömürdüğünü ve bu sebeple yeryüzünün fesada uğradığını, müstekbir tabir edilen bu kişilerden kurtulmak için harekete geçmenin bir sorumluluk olduğunu söyler. Buna binaen İslam Cumhuriyeti sadece İran içinde değil, tüm bir yeryüzünde adil bir nizamın inşasını en temel hedef olarak belirler. “İlahi adalet devletinin inşası” olarak isimlendirebileceğimiz bu hedef bir süreci ifade ettiğinden, bu hedefe ulaşmak için izlenmesi gereken yolları da öngörür.

 

Bu noktada yukarıda bahsettiğimiz ikinci gerçekliğe, İslam Cumhuriyeti’nin modern ulus devletler çağında vücut bulmuş olduğu gerçeğine işaret etmek gerekmektedir. İslam Cumhuriyeti’nin hareket tarzına yön veren unsurların bir kısmı bu zeminde anlaşılmalıdır. İslam Cumhuriyeti yeryüzünün ifsad edici güçlerinin kurduğu düzeni meşru kabul etmez ama sultanların meşruiyetini kabul etmeksizin onlarla birlikte ve kendi çağının gelmesi için gerekli şartları gözeten Şii toplumunun tarihi örnekliğinde görüldüğü üzere, bir devlet olarak aynı yolu takip eder. Bir başka ifadeyle, İslam Cumhuriyeti kendini özgürleştirmiş bir toplumu ve devleti mevcut uluslararası düzenin saldırılarından korumayı ve bunun yanında diğer toplumlara da örnek ve destek olmayı izlenecek yol olarak belirler. Zira İslam Cumhuriyeti’nin yıkılması siyasal bütünlüğün yeniden parçalanması ve Müslümanların dağıtılmış toplum, grup ve hatta fertler haline yeniden döndürülmesi demektir. Bu ise yeryüzünde adil bir yönetimin inşası hedefinin sekteye uğratılması anlamına gelecektir.

 

İslam Cumhuriyeti’nin imkanları

İslam İnkılabı yeryüzünde adil bir toplum ve devleti inşa etme hedefini ortaya koymakta ve buna ulaşmak için de belli araçları kullanmaktadır. Her şeyden evvel şunun kavranması icap eder: İran, 85 milyonluk nüfusu, 1 milyon 600 bin kilometre kare yüzölçümü, çok kıymetli tabii kaynakları, jeostratejik konumu, derin bir tarihi tecrübeye sahip halkı ve güçlü önderliği ile öncü kuvvet olarak tanımlanmayı hak etmektedir. Bu imkanlar İran halkına ve önderliğine ülke içinde ve dışında hareket kabiliyeti kazandırmaktadır. Benzer her devlet ve toplumda olan kalkınma çabaları İran’da da görülürken, İran ulusötesi hareket kabiliyetine sahip kurumları eliyle de doğal nüfuz alanları oluşturabilmektedir. Bunların ekserisi sivil metotları takip eden kurumlardır. Yine İran, sömürgeci güçlerin ve düzenin askeri unsurlarıyla mücadele edebilecek kurumları da inşa etmeyi başarmış ve bunlar eliyle ve pek çok yolla sömürgecileri bölge dışına çıkarmaya çalışmaktadır. Bu anlamıyla İran İslam Cumhuriyeti devlet gücünü İslam İnkılabı’nın değerlerinin tahakkuku için seferber etmiştir ve İran’ın tüm kapasite ve kabiliyetleri İslam İnkılabı’nın imkanları anlamına gelmektedir, diyebiliriz.

 

Tüm bu anlattıklarımızdan şöyle bir sonuç çıkmaktadır: İran İslam İnkılabı Velayet inanç ve düşüncesinin tarihi süreçteki patlama noktası; İran İslam Cumhuriyeti ise İslam İnkılabı’nın hukuki ve siyasi neticesi ve meyvesidir. Bu İnkılap bütün bir yeryüzünü değiştirmeyi hedeflerken, mevcut şartları gözeten ve bu şartları aşmak için de sabır, fedakarlık ve sorumluluk kültürünü harekete geçiren bir özelliğe ve yine tüm bunları hedefe yöneltip intizam içinde hareket ettirebilecek bir liderliğe sahiptir. İslam Cumhuriyeti’ni temelinde yatan bu gerçeklerin kavramadan açıklamaya çalışanlar, İran halkını oluşturan bileşenlerin ulus devlet mantığı içinde hareket ettiklerini ve sadece kendi tarihi serüvenlerini yaşadıklarını varsaymaktadır. Bu ise onların pek çok analizini hükümsüz kılmaktadır.

 

İslam İnkılabı değerlerinden vazgeçmedikçe ve İslam Cumhuriyeti hukuki ve siyasi nizamını değiştirmedikçe tarihi model işleyecek ve İslam İnkılabı her geçen gün hedefine yaklaşmaya devam edecektir.